Deprem Nedir?

         Depremin sözlük anlamı yer kabuğunun derin katmanlarını kırılıp yer değiştirmesi veya yanardağların  püskürmesi sırsında oluşan,sarsıntı,yerin hareketidir.Deprem bilimi sismolojidir.Gerçek anlamı ise Dünya yüzeyindeki bir kırık boyunca koparak fırlayan,sıkıştırılmış yada gerilmiş kayaların neden olduğu titreşimler ve sarsıntılar biçiminde görülen ani bir enerji boşalımıdır.Volkanlardan fışkıran lavlarda küçük sarsıntılara neden olabilir.Yılda yaklaşık bir milyon deprem olduğu tahmin edilektedir ama bunların çoğu öyle küçüktür ki farkedilmedn geçerler.Yaygın bir yıkıma yol açan gerçekten şiddetli depremler yaklaşık iki haftada bir olur.Neyse ki bunların çoğu okyanuslar altında yer aldığından insanlara zarar vermez.Yüzeyin 700km altında oluşan depremlere ne gibi nedenlerin yol açacağı bilinmemektedir.

         Bir kırık boyunca kayma kırık düzlemi üstündeki sürtünme tarafından önlenir.Bu,enerjiyi ortaya

çıkarır;enerjide esnek bir biçim değişimi olarak biriken hareketi üretir.Örn:Bir yay gerildiğinde bu sonuç elde edilir.Sonunda gerilim kritik bir noktaya erişir,sürtünme alt edilir ve kayalar birikmiş enerjilerini öne arkaya titreşerek deprem biçiminde boşaltıp birbirine çarparak fırlatırlar.Esnek biçim değişimini taşıyamayacak duruma gelen kaya büklümleri,bir kırık oluşturacakparçalandıklarında da

deprem olabilir.

         Sismik dalgalar merkezden dışarı doğru,tıpkı bir silh ateşlendiğinde ses dalgalarının yayılması gibi her yönde yayılırlar.Başlıca iki tür deprem vardır.Skıştırma dalgaları ve makaslama dalgalrıdır.

Sıkıştırma dalgaları içinden geçtikleri kaya taneciklerinin dalga yönünde öne arkaya sallanmalarına neden olurlar.Makaslama dalgaları ise taneciklerin kendi geçiş yönlerine dik açıyla titreşmelerine yol açarlar.Her iki tür sismik dalagadada tanecikleri fiziksel olarak hareket ettirmez,yalnızca onalrın arkasından geçer.

         Sıkıştırma dalgaları makaslama dalgalrından 1,7 kez daha hızlı hareket eder ve deprem kayıt istasyonunda önce bunlar saptanır.Bu yüzden sismologlar onlara birincil dalgalar,makaslama dalgalrına ikincil dalgalar adını verirler.Sismolglar bir başka dalga türü daha bulmuşlardır:Uzun dalga yada yüzey dalgası.En yüksek şoklara yol açan  dalgalardır.

         Depremin şiddetini ölçmek için riçhter ölçeği kullanılır.Şiddet ölçüleri öylesine ayarlanmıştır ki, 

ölçekteki her birim önceki tarafından bırakılan enerjinin 30 katıdır.2’lik şiddet çok zor hissedilir oysa 7 şiddetinde bir deprem büyük bir alanda yıkıcı etkiye sahip depremin alt sınırıdır.

         Deprem Nerelerde  Oluşur?

         Deprem herhangibir yerde ve herhangibir  zamanda oluşabilir.Genel olarak depremlerin kabuğu oluşturan levhaların sınırlarında oluştuğu söylernebilir.

         Dünyanın çeşitli yerlerinde benzer nitelikte depremlerin tekrarlandığı gözlenmiştir ve buraları hep levha sınırındadır.Depremlerin yoğun olarak gözlendiği bölgeler yeryüzünde üç ana kuşak oluşturur:

         Pasifik Deprem Kuşağı:Şili’den kuzeye doğru Güney Amerika kıyıları ve Alaskanın güneyinden

Aleutlan   Adaları,Japonya,Filipinler,Yeni Gine,Güney   Pasifik Adaları ve Yeni Zelanda’yı içine alan en büyük deprem kuşağıdır.Yeryüzündeki büyük depremlerin %81’i bu kuşak üzerinde gerçekleşir .

         Alpine Deprem Kuşağı:Endonezya’dan başlayıp Himalayalar ve Akdeniz üzerinden Atlantik Okyanusun’a ulaşan kuşaktır.Yeryüzündeki büyük depremlerin %17’si bukuşakta oluşur.

         Atlantik Deprem Kuşağı:Bu kuşak,Atlantik Okyanusu ortasında yer alan levha sınırı boyunca uzanır.

1.DEPREM ÖNCESİ ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

   A.Evimizin depreme hazırlanması

   *konutlar depreme dayanaklı şekilde yapılmalıdır

   *Evlerdeki raflar,duvara sıkıca monta edilmelidir

   *Cam eşya,yanıcı ve patlayıcı maddeler dolapların alt gözlerinde saklanmalı

   *Evlerde mutlaka yangın söndürme aleti bulundurulmalıdır

   *Tablolar ve aynalar oturulan ve yatılan yerlerden uzakta bulundurulmalıdır 

   *Duvardaki çatlaklar tamir ettirilmelidir

   *Aydınlatma araçları oturulan yerin uzağına monta edilmelidir

   *Kombi,şofben gibi ağır ev aletleri duvara sıkıca sabitleştirilmelidir

   *Evlerimizim depreme karşı dayanıklılığı uzman kişilere veya kuruluşlara kontrol ettirilmelidir

   *acil durumlarda kullanılabilecek malzemeler kolayca ulaşabileceğimiz bir yerde bulundurulmalıdır

    Acil durumlarda kullanılabilecek malzemeleri şu şekilde sıralamak mümkündür:

   *el feneri veya ışıldak                                 *konserve açacağı bulunan çakı     

   *pille çalışan radyo ve yedek pil                 *sürekli kullanılabilecek ilaçlar

   *ilk yardım çantası                                      *bot veya spor ayakkabı

   *kuru gıda konserve ve su                           *para

   B.AİLE FERTLERİNİN DEPREME HAZIRLANMASI

   *Aile fertleri deprem sırasında nasıl davranmaları gerektiği konusunda eğitilmelidir

   *Evlerin içinde ve çevresinde deprem sırasında sığınılacak yerler belirlenmelidir

   *Aile fertlerine acil durumlarda elektrik su  ve doğal gazın nasıl kesileceği yanan ocakların nasıl kapatılacağı öğretilmelidir

   *aile fertlerine ilk yardımın nasıl yapılacağı öğretilmelidir

   *itfaiye ambülans polis ve kurtarma ekiplerinin telefon numaraları ezberlenmelidir ayrıca bu telefon numaraları  telefon rehberine kolay okunabilecek büyüklükte yazılmalıdır

   *aşağıda belirtilen bilgiler ;aile bireylerine yakın arabalara ve komşulara verilmelidir.Böylece kaybolan yakınlar deprem sırasında birbirini kolayca bulur bu bilgiler şunlardır:

    *fertlerin birbirini kaybetmesi halinde buluşacakları üç yer ismi

    *acil durumlarda aranacak şehir dışında bulunan yakınlarınızın ismi adresi ve telefon numarası

    *anne ve babanın iş adreslerini ve telefon numaralarını çocukların okul adreslerinizi telefon numaralarını belirten aile belgeleri

    Depremin zararlarını azaltabilmek için alınacak önlemlerle ilgili olarak ayrıntılı bilgi almak isteyenler;

    *0312 287 36 45

    *0312 285 38 49

    *0312 285 66 55 numaralı telefonları arayabilirler.

    2.DEPREM SIRASINDA YAPILMASI GEREKENLER

     A.KAPALI MEKENLARDA

    *Deprem sırasında giriş katında veya yakınlarında bulunuyorsanız hemen dışarı çıkınız .Dışarı çıkarken düşen parçalardan korununuz yüksek katlardaysanız dışarı çıkmaya çalışmayınız paniğe kapılmayınız ve koşuşturmayınız

    *önceden ev deprem planı yaptıysanız hemen uygulamaya geçiniz

    *deprem sırasında çamaşır veya bulaşık makinesi gibi kolayca devrilmeyecek ağır eşyaları kendinize siper ediniz

    *yatıyorsanız ve kaçma imkanınız yoksa kendinizi yatağın yanındaki boşluğa bırakınız

    *sağlam bir masaya tutunun ve masayla birlikte hareket etmeye hazır olunuzdeprem geçinceye kadar pozisyonunuzu değiştirmeyiniz

    *vitrin mutfak dolabı gibi kolayca devrilebilecek eşyalardan uzak durunuz

    *yüksek katlı binalardaysanız asansörleri kullanmayınız

    *sinema tiyatro okul büro gibi kalabalık yerlerde veya yüksek bir binanın üst katlarında bulunuyorsanız deprem sırasında merdivenlere veya asansörlere koşmayınız en yakınınızdaki güvenli bir yerde kendinizi korumaya alınız

    *gaz sızıntısı olabileceğini düşünerek kesinlikle çakmak kibrit ve mum yakmayınız sigara içmeyiniz

    B:BİNA DIŞINDA

    *deprem sırasında binalardan düşen yıkıntılardan camlardan bacalardan elektrik direği ve tellerden uzaklaşınız.Güvenli bir alanda sarsıntının durmasınıbekleyiniz

    C:ARABA İÇİNDE

    *araba kullanıyorsanız sarsıntı başladığı zaman bulunduğunuz yer güvenli ise durunuz sarsıntı sona erene kadar araç içinde kalınız

    *köprü üst geçit tünel gibi çökme ihtimali bulunan yerlerden uzaklaşınız

    *elektrik direkleri enerji nakil hatları ve ağaçlardan uzak durunuz

    3.DEPREM SONRASINDA YAPILMASI GEREKENLER

    *Depremden sonra yangına sebep olabileceği için kesinlikle kibrit çakmak ve mum yakmayınız el feneri kullanınız

    *deprem sona erdiği zaman elektrik şalterini gaz ve su vanalarını yanan ocakları hemen kapatınız

    *yaralılara ilk yardım uygulayınız yarası ciddi olanları (tehlikeli bir yerde değilse) hareket ettirmeyiniz yetkililerin gelmesini bekleyiniz

    *çıplak ayakla yürümeyiniz mümkünse bot veya spor ayakkabı giyiniz

    *bina içinde canlı olup olmadığını kontrol ediniz canlı var ise kurtarma ekiplerine haber veriniz

    *el radyonuzu açınız ve yetkililerin açıklamalarını dinleyiniz 

    *çok acil durumlar dışında telefonu kullanmayınız

    *evi terk ederken yanınıza el feneri pilli radyo su kuru yiyecek ilk yardım çantası hava şartlarına uygun giyecek battaniye para ve kredi kartınızı alınız

    *hasar gören evlere uzmanlar kontrol edip izin vermedikçe girmeyiniz

    *aracınızı itfaiye ve ambülans gibi araçlara engel olmayacak yerlere çekiniz şehirden uzaklaşmaya çalışmayınız

    *yetkililere ve kurtarma ekiplerine yardımcı olunuz yıkıntılar arasında ve sokaklarda dolaşarak görevlilerin işini engellemeyiniz

    *ihtiyacınızdan fazla yardım malzemesi almayınız

    *içilecek nitelikte temiz su  bulamıyorsanız ve kaynatma imkanınız yoksa  20 litre suya bir çorba kaşığı çamaşır suyu katarak dezenfekte ediniz.  

TÜRKİYEDEKİ DEPREMLER

DEPREME DAYANIKLI TASARIM

Depreme dayanıklı yapı tasarımının iki temel ilkesi: uygun mimari tasarım ve taşıyıcı sistem seçilmesi ile yeterli dayanım ve sünekliğin sağlanması olarak ifade edilebilir.

Depreme dayanıklı yapı tasarımı ve inşasında başlıca 4 öğeden söz etmek mümkündür. Bunlar: deprem yönetmeliği, diğer tasarım kaynak ve araçları, mesleki denetim ve onay kurumları olarak sayılabilir. Bunlardan birincisi olan deprem yönetmeliği öğesine baktığımızda yürürlükte olan deprem yönetmeliğinin, en son araştırma sonuçları ve teknolojik yenilikleri de içerdiği, donatı detaylandırılmasına varıncaya kadar ayrıntılar üzerinde duran bir yönetmelik olduğu görülecektir. İkinci öğe olan tasarım kaynakları ve araçları konusunda, maalesef ülkemizin yeterli bir konumda olduğunu belirtmek  zordur.

Yapıların depreme dayanıklı olarak tasarımında, düzenli taşıyıcı sistem oluşturularak düşey yükleri ile deprem etkisinin yapıda oluşturduğu yatay yüklerin, sürekli bir taşıyıcı sistem ile temellere aktarılması birinci temel ilke olarak ifade edilebilir. Düzenli taşıyıcı sistem seçilmesi, öncelikle mimari tasarımla da ilgili olan bir husustur. Dolayısıyla mimari planların, olabildiğince planda ve düşeyde karmaşık olmayan basit, simetrik ve sürekli taşıyıcı sistem teşkiline uygun, mimar ve yapı mühendisinin ortak çalışması ile gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Taşıyıcı sistemin düzensiz (planda yada düşeyde) olması, yapının deprem davranışını olumsuz etkileyebileceği gibi yapı stabilitesini de tehlikeye düşürebilir. 1997 deprem yönetmeliği düzensizlikleri ve bu düzensizliklerin mevcut olması durumunda yapılması gereken işlemleri detaylı olarak açıklamıştır.

Bilgisayar ile tasarım çok yaygınlaşmış olmakla beraber mühendisliğin önemi azalmamıştır. çünkü taşıyıcı sistem seçimi ve sünekliği arttırıcı düzenlemeler yapı mühendisinin deneyimine ve depreme dayanıklı yapı tasarımı bilgi birikimi seviyesine bağlıdır.